Sunday, December 27, 2009

My Town, MY Hometown:



By: Hausienmuan Munluo

The Scene in my hometown. I was sipping tea, with my friend Lun inside a Hotel on my first morning after two years in Delhi. That pretty girl with black-hair was invitingly attracting me. With her halter-top/neck, shorts and hand-set. Lun new my attention and chat her to my table. After our tea party, we went out with the girls for a new Mini-skirts Korean fashion (All knew well, when shopping with girls one have to explore the whole town for a single shirt, right?). There i just found out “Kol Chalak Pil”. These Kolte’s have the ability to manipulate the market power to serve their selfish interests. On the one hand they assumed the form of a monopolist and on the other they create artificial scarcity of the supply of goods. This way their power to exploit the peoples enhances. They succeed in charging higher prices for their goods and services. Unfortunately, no civil society or student organisation in Churachandpur worth the name has ever exerted pressure on the monopolist to end this concentraction of economic power. And end one root cause of poverty.

The above writing calls for serious reflection ont he notion of our hometown economy. It is taken for granted that the town rich and educated people were developed, there were economic development in every sphere. It may be observed that some of our people are advanced and they are in the administration of the state and central. Sons  and daughters of these richmen, high-paid officers are driving motor-cycle of the latest brand and a good number of “Pulsar”; proudly driving while some Subingtal were pressing their breast on their back.

On the other hand, tens of hundreds of Zodawn people are living in deplorable conditions. With Zodawn economy in aggravation, agriculture is still the main occupation of Zodawn peoples. These people are more ebgaged in physical labour and depend more on seasonal employment. Comapred to the town peoples, they work all day long. When agricultural season is over, these people look out for alternative occupations. What they produce is very low and not on a variable economic levels. There is no suitable occupation opportunities to replace physical labour. Even if opportunities are given, their human resources are not capable of exploiting these opportunities. So, they need the rich, educated and high paid officers and professional attention, care and guidance.

 Everyday i was wondering why our officers, professional, doctors (Ph.d etc.) and urban elites seems surprisingly unmoved by the plights of these people. It is a nightmare in believing that the Church and civil organisation will make it developed. But one thing for sure is that our poor Zodawn Economy is worsening. Instead of boiling in our small petty politics in Delhi, the educated, elites  etc search and find some ways from Delhi to helps poor Zodawn people. They need the maps, money and guideline. We have unemployment despite opportunities. That’s because our human resources are not capable of exploiting the opportunities. So, we should speak out here to the government on behalf of Zodawn people. We can send a message to the government that theyu should focuss on livelihood training and make Zodawn youth a world-class workforce and focuss on natural resource based development.

What our homeland economy is going through is not unique. Perhaps the scale in Zodawn is worse than my story because of my small penetration in the villages. Almost all Zodawn village are going through a smilar transition i.e economic worsening. How material transformation is impacting attitudes is not clear. My father, a church elders and social visionary, tells me that the number of educated people leaving Zodawn to its own fate is on the rise. Halters-top and shorts coexist with monopolist capitalist, Pulsar with physical labour and increasing urban elites  with exploitation of the poor. Oh, is this the Zou economy of the 21st Millenium encapsulated?

Note: This article was write up in an attempt to show  to the intelligentsia and civil societies to be aware of the grievance faced by the people of Zodawn. It is taken for granted that Zou development was possible only when every individual were developed economically.

Wednesday, December 2, 2009

Guungaal Thong-Inn apat Suatatna:

Note: Kum 2006 May 26 ni'a Myanmar Aisih khuo a Zousuan mi 21 Myanmar Army ten a mat uh October 26, 2006 a hing pawtdohte tu a kum 3 na chin'na tan ah kipahthu gen kiza na lai ahiman in amaute saltangna thei zingna ding in ka hing post thahi. 


BY: Haumuanlun Samte and Hausienmuan Munluo


Vuikhu laang liailiai kawm in Tedim Road, lampi setah mai zui in bus a hingtai ngiaingiai hi. Suunni mual ah a keniam hiaihiai a, lamgei a naupang hon, setah a kithuam te’n tua gari a tuang te a khut uh na lap uhi. A geinai deu ah kelo sing leh meihol bag a kichiang dim metmot a, a sahlang a mi bangzat te’n sing a aat nainai uhi. Tua laitah in Shaktiman gari khat in bus a hingpeel a, a khu ahuaise em em.

"I gam a singhoi-singlian teng kiphua siang ta ahiman in i gaal a gammaang sing te va sat loungal nemuna ding umlou," chiin Muallum mahajon, Hausuan in gen hi. Ama tel in Singngat tang a singsat mi 20 te, Kawlgam a ni 177 sung thong inn ah genthei tah a hun a vazah nua un tu’n damtah in hingpawt kheta uhi.
Tam ahile dan bosiatna leh thongkiatna taangthu gua ahisih. Zodawn mangbatna a kipan khosua khiat theina ding lampi suina zong ahi. Tuabaan ah, tam tangthu ah unau, chikhat-sakhat kaal a kilainat tuana thuutah a tel hi. Tu in suatatna dah a gingta, i chi maithei. Tamtan in i tungthu uh beisah sihvai. Mabaan sautah i neinalai uhi.


Guun pang Buluna

Guun lui gal, gammang a sing thupi tahtah te sat a nesui in a kum a sim Singngat kiim le Behiang gam a khua khenkhat te na khosa tou uhi. Tam nesuina ahile a met lawmlawm sih. Hinna diing a zauhuai thei thil tampi um hi. Lam setah leh gammang kawm a sing la a kuan na ahia, Kawlgam a i unau, khomi te leh Kawl sepai te suh lungkim - khenkhat te’ a di’n bang kiveen - ngai gige hi. Mahajon te’n kho hausa te’ kung ah ha thum leh li bang dai ding singla theina di’n Rs. 20,000 - Rs. 40,000 kal pia uh a, tua hausa te’n sepai te mai etna in a kimkhat ding bang pesawn uhi. Nanleh, sum bangma pelou a lut pawl umzeel hitua. 



"Sing beam, cubic 1 ah Rs. 60 a la in Rs. 90 in ka zua ua, semtu te teng khatvei kuan in Rs. 500 bang ka pia uh," chiin Singngat mahajon khat in geen hi.

Kawlgam a Thong inn ah

A ngeina bang in gari bangza te a kizui in mi 100 valding bang singla di’n Aisi gam ah, tukum May ha bul in na lut uhi. Hinanleh May 6, 2006 ni pen a ngeina ana bang ta sih. Amau te thakhat thu in Kawl sepai te’n khum uh a, gari 3 leh mi 21, naupang khat tel in, man uhi. A tam zotham te vang sua ta man uhi. 


Chikha ah peipi in um ua,tua zou in May 12 in Tonzang lockup tut hi uhi. Vangphat huaitah in tahsa lang a kigawtna nasa a umsih. Khatvei, Singngat Vengnuam a Thangkhankhai, a lu suh keh in um a, tualou in June 27 leh 28 in buaina khenkhat a umzia in up-down 600 val vei neisah hi uhi. Tuaban ah, Sumchin mi, Dalkhanpau, OC pa’n a ngei phe a pehpia zia in kal khat vel tang theilou in um hi. A umna lockup uh ahileh feet 20 square a neu ahi a, tuasung ah mi 21 kikoi khawm in a sung ah dailen bu khat um nalai hi. Chikha a kipan Tonzang a a tangsung teng un mahajon te’n ne-le-ta teng sengbei uh a, annhuan di’n khomi te zangtou ngiitngeet uhi.


Tonzang a a umsung un court 13 vei kaiman uhi. Court a a dinchiang un a tang ua ding diing Ukil lawki siam a nei (thei) sih ua, thukhen tu khat in ngo a a umna ule a mona te u simkhiatna nei a, thukhen pi pa’n . tua te pansan in thu tankhum na nei zuingal zel hi. Tamding in i unau te’n sum tamkhop seng uhi.


August 25, 2006 a Tonzang Township Court in a thukhenna ah naupang Pauminthang hakhiat ding, chi a, Tangpijol mi, Manglianlam, SSB thau khat toh matkhawm kha ahina ah sabeng zia in kum 19 sung jail tang di’n thu tankhum hi. Midang 19 te ahile phalna bei a gamsung luut leh singsat zia in kum 12 sung tang diing, chi ahi.
Tu in amau te a mailam hinkhuo uh mialna in a tuamchip ta. Lametna bangma a neithei nawnsih uh.

Tuachin, August 31 in mi 21 te Sagaing Division sung, Kalemyo Township a Inndainggyi prison-cum-labour camp puatung in um uhi.

Naupang Pauminthang pen hakhiat in a umpei sih. Hun sawt kuamtah hing kivei a, belding neilou in mangbang tah in a thei ngeilouna gam ah hun hing zangtou hi. Innkuan khosah hasat zia in Hausuan in ama na kemtou hi. Hingdam a a tun nua a ahing kimu un Paumin in hasetah mai in a pu, Hausuan’ kung ah hichin gen hi: "Nou Kalemyo zuan a n’ang peisan nua ua kei gua a thawmhau tah a um ing a, innlang lah pei theilou, melthei lah khat zong umlou… kei ka kapkap mai…Pu.."  chin gen hi . September ha lailah vel in Champhai ah hakhiat in umpan hi. Tam a kipan innlum a zotdan bang l tangthu hasiat huai mama khat ahikia hi.
.

Inndainggyi thong inn ah a gawm in mi 1,300 vel um ua, tua nah numei 270 veel tel hi. A hunzah dan tangpi uh ahileh: ziing dah 3 a thou, kisusiang, daa 6 a singpi dawn, na seem, daa 10 a zing ann ne, daa 11 a pindan a lutkia, da 1 apat na sem, daa 3 a ann ne, khawl tawldam, tuazo ut leh utlou umlou da 5 a kipat meimit! A gendan un a ann ne te uh voh ann sang a zong tuilou zaw, chi uhi. "I lu anat leh paracetamol, i gil anat leh paracetamol, i sung a khoh leh tuama hizeel, natna tengteng a paracetamol hibei siang! Tuazong a umlou chia sialthua ek ngai nalai!" chiin a lah ua khat in gen hi.

Hun te hing peiliam zel a, Inndainggyi a ha ni bang a hing kikhum bichil nua un October 30, 2006 ziing da 5 in amau te’n - a lamet pha nawnlou nua un - suatatna khovah hing muta uhi. Namphalong a pui in um ua, tua na kipat Moreh tan hatung in um uhi. Kawlgam a a hunzat sungteng uh lungzin huaitah hinanleh amau te hattah leh hangtah in pangtou ngitnget uhi. "Pathian hing bia i hizia un ka lung a liapsih. July ha lailah veel a ka sung te’n innlam news a hingha na uah, Delhi a Zomi Human Rights Foundation te’n pan ana la ua, MP pa’ kung a a thu ana tun uh ahi, chi ka thei un lametna liantah a hingpia," chiin Hausuan in geen hi.
Mat ahitung un sepai te’n a vanteng uh lapia bei ua, a peikuan un puanteen khat leh puan-a khat chiat pia in um uhi. Gari thum, a matkhawm te uh ahileh tu in Chikha ah hentaang in umnalai hi.Tam Gari vang mukia din lam et hinonlou.

Sah-le-hang a Zomi te kithuza tuah:

pianpi laizom mi 21 hilhial gamdang a mat a a um thu uh a kithei a kipan mi teng lung hingphawng hi. Internet(computer) zang a kithuzana Zouworkshop adang dang, adia in SSPPNet (Delhi SSPP te’ bawl, international discussion forum) ah khawllou in tamthu kikupkhawmna peitou hi.


Tam Guun gal a saltanna tangthu, hing kithei khiatna ahile Lamkaipu H Khamkhansuan,Varanasi a kipat ahi. Mat ahinua uh, ni 18 bang a peiliam nua a complaint bangma bawl ahi nailou zia in a thu ngai poimo in May 24 in Singngat Hausapa Haukholian ngetna bang in singngat OC, Kamzathang, SI in FIR chiamte hi. Local news te ah zong report bangma a um tuansih. Mat a um innkuan te’n palai sawl in Singngat bial MLA, Thangso Kung ah va tun pei uhi. Thuchian theinuam in June ha bul in Zomi Human Rights Foundation (ZHRF) Delhi Cell lamkai te’n Singngat a um Mr. T. Dongkhansiam kung ah a thu kanchian di’n sawl uhi (lampi dang umlou ahiman in). Tua thuchian te pansan in ZHRF Delhi Cell in June 24, 2006 (Kiginni) in Manipur Outer MP, Mani Charenamei’ kung ah a thu tun ua, a hithei dandan a panlah pi di’n ngen uhi. June 26 (Thawtanni) in MP Charenamei in a thu, Home Affairs leh External Affairs ah tun ngal a, mimal tah in zong a saite va kimupi hi. MP pu’n khawllou a pangtou zel sawm ahidan lamkai te’ kung ah geen hi. Tua bang ahilai in, i Zosuan pi, imi ngelngel saltang uh, chi thei in awlmona lianpi toh Pu NT Khankhup, Indian Ambassador to DPRK (North Korea) in, Yangon a Indian Embassy a a lawm, Mr. Manoj Kumar Bhartu, Deputy Chief of Mission kung ah ana kan hi. Hinanleh amau hichibang thu thei khalou uhi. Tam ahileh June ha ahi.

August 3, 2006 ni’n Parliament ah MP Mani in tam thu tangkouna nei hi. Ama’n gamgi lelam tua a teng mi te chikhat-sakhat i hidan uh gen a, mat a umte’ hasat dan gentel in, a kinthei lang a Myanmar solkaal kung a hakhe ding a phu di’n Kol lamkaite te kung ah thum hi. Tuachin, ha khat nua in MoS (External Affairs) E. Ahamed in MP Mani tamthu toh kisai in laiha a, a thu, Yangon a Mission tungtawn a Myanmar solkaal kung a tut ahidan gen hi. Myanmar Foreign Office in zong tua mi 21 te gamsung a sing a satzia ua Myanmar Immigration Law and Public Law botsia hi un gen.

August ha tawp kuan in Pu NT Khankhup in Yangon a Indian Ambassador Bhaskar Mitra houpi a, hinanleh Mr. Mitra in tamthu amau kung tung nailou ahidan gen a, "Ka na entou ding a, thil umdan Delhi a i kimu chiang in ka hinghil ding," chi hi. September ha bul a South-East Asia sung a Indian Ambassador te’ khawmpi Delhi a nei a um in, Pu Khankhup in Mr. Mitra kimupi kia a, hinanleh tam tan in a thu, amau - Yangon a Indian Mission te - kung tung nailou nalai hi. Tuachin, Pu Khankhup ma in Ministry of External Affairs (MEA) a a saipa’ kung ah kan a, tam thu amau’ lah a taam lel ahidan hil in um hi. September 5, 2006 in ama’n MEA a Joint Secretary (BSM) Mr. Mohan Kumar va kimupi a, Mr. Kumar in zong ana ngai poimo mama a, tuani mama a Yangon lam a athu hakhiat diing in thu pengaal hi.

Tam bang lai in Lok Sabha/Rajya Sabha Secretariat a seem imi-isa te’n pan ahithei dandan un na la uhi. MP Pu Mani ngei in zong Burmese Embassy te leh External Affairs a mi poimo te kimupi touzeel hi.
Awl a panlah thei dandan a lah ahilai in August 25, 2006 ni’n mi 20 te’ tung ah thukhenna khautah mai guan in hing um hi. A lung liaphuai mama. September 12, 2006 ni’n Copenhagen, Denmark a om Lamkaipu Lealyan Thomte in, amun a pan hingla theilou ahiman in Rs. 20,000,tam saltang te hutkhiatna din panlahna di’n hingthot khia hi.

September 13, 2006 a Indo-Myanmar kaal a 12th Home Secretary-level talks ah tamthu geen in hing um a, phualpi ulian te’n Deputy Minister for Home Affairs, Union of Myanmar’ kung ah a kinthei lam a thu ngaitua di’n ngetna bawl uhi. Tualou in, October 14, 2006 a Siamsinpawlpi, Joint Headquarter Delhi’ saina a Siamsin Khawmpi um ah, SSPP Delhi leh ZHRF Delhi Cell te kithua in Chief Guest, Oscar Fernandez, MoS(Labour) kung ah tam tungtang a a thu ngaiven pia di’n ngetna na pekia leuleu uhi. Yangon a Indian Embassy te’n a thu amau kung a tungphet in "Consular Access" (suangkul taang te kimupi theina) ngeenpai ua, Yangon a Embassy a First Secretary (Consular) Mr. Raj Srivastava in suangkul tang te na kimupi hi. tuachiin, amau te a suatat theina diing un Embassy in natah in Myanmar solkal’ kung ah genpia hi.


Tu in imi-isa te a saltangna ua kipan hing suata thei ta uhi. A kipahuai.Kalaisai !!!!!

Ambassador Mitra in tua imi-isa te dam a hingkile thei uh a kipahuai dan gen a, tamchibang mun a umkha te, athu-ala genlou a kaplup toptop hi un zong gen. Tualeh, Myanmar solkal’ ngaidan in eite’n a gam dan uh kal a na vasem ihi ua, hinanleh India solkaal in mi gam’ dan va botsia, chi a hing pampai mailou a, hing puikhiat thil kipahuai tah ahi. Pu Khankhup in "Gamdang a hasatna tua i umleh MEA leh i Embassy te’ kung a a thu tutpai ding ahi,"chi. Ama’n tambang buaina mun tamtah ah na sai ngeita hi.
Tualou in, "Gamgi zul a zuiding policy, nou a dia hoiding, hingbawl khia un. A gal lelang tua a teng mi te chikhat-sakhat na hina ua, solkaal in dan a hing bawlsah theiding. Huchin, ke’n phualpi solkaal ka na phudiing," chin MP pu’n gen hi.

IImvuallou-nialvuallou thutah

Kawlgam a kipan i unau te hakhiat a aum thu uh a zaphet in Singngat MLA Thangso Baite in a mi zahte sawl in amau te Moreh ah va puisah a, October 31, 2006 in Imphal a a teenna inn ah vaidawnna neipi hi. A thugeenna ah, "Outer MP Mani in na bangma a sem theisih. Na tungthu uh Manipur ah a kisai sih a, kei leh Inner MP Dr. Meinya in a saanglam(Centre) a thil ka sai zia ua nou lawi hingpawt khethei na hi uh," chi hi. Mr.Thangso are they in the Jungle?//

MLA Thangso in panna a neisih,kachi sih. Nei khama va. Gensuh nalai vai
August 3, 2006 a Lok Sabha zero hour ah MP Mani in May 6, 2006 a Zomi singsaat 21 mat a a um thu uh a geenzou in Inner MP Dr. Thokchom Meinya in MP Mani houpi a, a thilgeen a di leh a dihlou dong hi. "Bialtu MLA Thangso in lah amau te ‘jail taang ahisih uh, gammaang a um ahi uh’ a chi a?" MP Mani zong hing lungbuai sim a, Rajya Sabha a seem, Lamkai Thangzalun Khuptong kung ah a thu kanchiang tha hial hi. Tuachiin a mang ngei nawnlou diing in, MLA pu’ thugeen, Zosuan te’ khangthu bu ah chiamte in hing umta hi.

Tuaban ah, November 9, 2006 a Lamkai Lun Khuptong toh MP Meinya a kihouna ua, MP pa’n jail taang te a pawtkhiat lang uh theipan hi. Dr. Meinya in ahileh khatvei Home Affairs te’ lah a lekha ana peluut hileh kilawmk. Ahin, India gam peidaan ah, tambang a lekha pialuut te koidap thei hinanleh Parliament House a thil taangkou a um te himhim koidap thei hilou hi.

Tuazia in, ZHRF Delhi Cell te’ panla nazia a, MP Mani Charenamei in Parliament a a kikoupina tungtawn a ‘i thu’ un a deenna diing muntah deengkha ahi zaw.
[A kimzaw in www.zogam.com http://www.zovakhu.blogspot.com ah amuthei ding]



Mi 21 Burma Jail a tangte min:
FIR case Singngat Police Station ah May, 24 2009 in tam anuai a bang in ki Registeres hi.  FIR number  5 (I) 2006 SGT-PS under section 447/342 IPC & 27 Armed Act.

The 21 villagers under Burmese custody are:



  1. Hausuan (45)
       s/o (L) Hauthang of Muallum
  1. Kapmang (20)
      s/o Kaichinkham of Muallum
  1. Kailam (38)
      s/o Kaichinkham of Muallum
  1. Manglianthang (25)
      s/o Chinsuankap of Muallum
  1. Zamlianthang (30)
      s/o Chinsuankap of Muallum
  1. Goukhanthang (38)
      s/o Chinsuan of Muallum
  1. Liankhanthang (37)
      s/o Tungou of Belpuan
  1. Chinkhanlal (25)
      s/o Tungou of Belpuan
  1. Khamkholun (30)
      s/o Mangsei of Hangyang
  1. Thangsat (39)
      s/o Seingam of Haiyang
  1. Pauminlian (19)
      s/o Solal of Haiyang
  1. Paulian (20)
      s/o Seilun of Haiyang
  1. Dalkhanpau (25)
      s/o Liandal of Sumchinvum
  1. Suanlianthang (32)
      s/o Lianzadal of Sumchinvum
  1. Thangkhankhai (50)
      s/o Goukhup of Singngat
  1. Khupgenpau (20)
      s/o Khaita of Singngat
  1. Manglianlam (25)
      s/o Khupchinmang of Tangpizol
  1. Pausuanthang (40)
      s/o Khaihenthang of Lunjang
  1. Zamchinhang (28)
      s/o Thongzakham of Suangphuh
  1. Pauminthang (6)
      s/oThangsuandal of Hiangtam K
  1. Tomei (38)
      s/o Tomba of Bualkot.

Note: Kum 2006 May 26 ni'a Myanmar Aisih khuo a Zousuan mi 21 Myanmar Army ten a mat uh October 26, 2006 a hing pawtdohte tu a kum 3 na chin'na tan ah kipahthu gen kiza na lai ahiman in amaute saltangna thei zingna ding in ka hing post thahi.