Wednesday, November 14, 2007

Zoukhopi Singngat Khangthu(1800-2007)


ZOKHOPI SINGNGAT 1800-2007:
Manipur khopi Imphal simlam a Churachandpur district sung a um,Myanmar gamgi nai,Tuithalui leh Tuivai lui kal a mel kimkot(...) azaa alian singngat gam ahi.Singngat khuo ah mihing 2500-3000 kal khosa ding a inn 800-1000 kal vel umzou in Zoukhopite lah a muanhuai khat in pangzou hi.
Malai a British gamte na opkhumna gam hi a,gammi 100-a-99 zomi hi ua,amaute solkar theipi in nam neu 7 lah teengkhawm hi uhi.Solkar vaihawmna Sub-Division khat um a SDO office leh quarter te um in Hospitalte,Gan doctor(vet Hos),Police station,Fire station na um a Zoukho lah a computer leh Internet tun masah na pen pawl ahi in Community information centre zong um hi.Tualeh BSNL te Mobile tower khat zong kitung belbol sam hi.Lekhasim na lam ah Sang-Inn High skul thum leh mission skul khat(salvation skul) um a,Singngat na changkang mama in solkar a sepna lian nei tamtah zong Zomi sung a muanhuai tham tamtah na piengkhia hi.Singngat mite nunem in zin leh leng bawl na siam ua amite melpha in nunenem mama uhi.
Khangthu Tomkim:
(Upa Khupkhanhau, Chief of Singngat diary 1949 lailah vel a api le pu ten ana hilpia ana gelh apat la ahi.)
A diary a agel dan.....
Tam ka khua singngat ka pu kapa ten ana sat uh ahia,ana sat kum uh ahi leh Simtual a Suangzang khua apat a kum 1800 kum a ana sat uh ahia,ana teeng ahileh ta anuai ateng ahi.
1.Mr. Pu Sumlun-Manlun ahia
2.Mr.Pu Letkhup-Munluo ahia
3.Mr.Pu Singhen-Munluo ahia
4.Mr.Pu Onthawng-Munluo ahia
5.Mr.Pu Tuanglet-Manlun ahia
6.Mr.Pu Lang-on Munluo ahia
7.Mr.Pu Tutzachin-Mantuang ahia
8.Mr.Pu Lagou-Mantuang ahia
9.Mr.Pu Gouzuan-Totah ahi.
Tamteng lamkaih a Simtual Suangzang khua apat a na pem ua Singngat khua ana sat uh ahi.Tua leh Pu.Sumlun Manlun hausa in siem ung.Tua leh Pu Sumlun asita a,Pu Singhen in hausa apua a,ama asi in atapa Pu Tonghau in hausa apua hi.Pu Tonghau in amite 1917 Zogal lai in Mangkangte na kap pi a,kumkhat sung mangkang na saat ua,tualeh kum 1918 in gal veng a,pu Tonghau Zou hausa tengtang in suangkul ah koi uh a Pa Lagou Mantuang Tonghau mima Zou mipi teng tang in man uhi.Tualeh amani kumkhat zou suangkul apata ahing pawt uh 1919 i Singngat ahing tung un Zou mipi teng in na vaidawn uh a,sialtal tongsu khat leh vohtal tuh 5 khat in ni thum sung poina bolpi uh a,alutang gel dim in tutpal a tunsah keei uhi.
Haokip Gal:
( Singngat hausapa na chepte na record apat ahi)
Tualeh Zogal ma in mangkangte leh haokipte ang kithua ua zoten Lanva lui a Siallu anata ua a Zogam chin ana bol uleh Haokip te thangpai in ana kiheh uh a Manlun hausa teng in kapa Tonghau panpi ngamta lou in Haokip gal ana sat pi sih uh a,Haokip ten paldai luitan angna la pia ta uhi.Tualeh haokip le Singngat ten Paldai lui a gamgi suang ana phu uh ahi.
Tualeh Muallum kholah a zou tengteng Singngat a ang ten ding uh chia kapa Tonghau ten ana hat uleh Haokip ten koukhua a ang ten den ding uh chin na phal lou uhi.Kapa Tonghau in amite Haokipte khut nuai a aum ding ngaingam lou in naw tei tei a tuachin Haokip ten zong hichi na hi ua hing teeng tei tei uheh na chi uleh nou lah a mihaat pen pa leh koulah a mihat pen pa kibuan sah vai in nou nang zaw uleh nou khomi hi ding kou kang zaw uleh kou khomihiden ding chin na ki kham uh a,,Munpi leh Simbu kikal Sapi-singphuan kot tah ah kituah ding chin thu kipia uh a,Singngat apasal zousia Pu Letkhup makaih in kuan uh a,Pu Letkhup Munluo leh tua hun lai a Haokip mihat pen Pu Semthong(Thongkhochinsuan Suangpi khomi) amani aki buansah uleh Pu Letkhup in azoua,Haokip ten ana la zokhua teng zou hausat na in ana um kia hi.Tualeh Haokip gam a Munluo teng Singngat ah hing teeng uhi.
Pu Letkhup pen ahat ahat ahia tuahun lai amahun lai in zolou anei sih hi.Manipur leengpan ahaan a pu Letkhup in anamtem kua in Leengpa mai a ava din ta leh Leengpan Letkhup na namsau koi khia in na chi ta a Pu Letkhup in zong humpi leh ngaltang in zong ahapa akoikhe ngai sih achi hi.Phaipi Leengpa zong zau a na pei sah in na ki kham pi hi.Tua zia a Munluo ten tuitha lui leh Tuivai lui kal gam kinei zou ahi hi e...
Phaipi DC sap kung a gam kituna:
Tua leh kei pen 1923 in kana piang a,ka kho thei ma in ka pa`n(Tonghau) in ang na sisan ta hi,tualeh Kangpokpi Thadou khua a teng anu leh pan ana sisan Uthangzalam Munluo taga ana la un ana umpi uh a,be le phung in kei let ma tan hausa po ding in an siem uh a,hausa ana posah uhi.UThangzalam pen in zini ana khul ta a athumna ding in koutoh na um khom hina pi ka utah pen UNgailun ang tenpi ta hi.Tua chin kanun kei inn tuam ah hing umpi hi.
Tualeh Japan gal lai ang tungta a In teng hinghal pia un khozang in gamnuai a kitai in ki bukoi koi ung hasa mama hi.Kum 1945 in ka loipa Letkhothong toh Burma lang ah sepai in ka kuanta uhi.1946 in training ka zou ua Reengun(Rangoon) kholai a kava ua Mahazon te inn khat a Mangpa singlamte mu in hoi kasah man in ka baan ah ka sunsah hi (tuni dong in aum na lai hi/tua hun lai in zogam a Jesu thu zui nai lou leh kithei khanai lou hitua).Tualeh kum 1948 in suty kapei a ka lawm man(Hausapi Ngaikhoman) toh kaki teng ta uhi.Ka suty bei in sepai kakuan kia a,kum1949 kum in ka uten lai ang ha uh a la toh ang ha uhi-I khuapen U Thangzalam in Vialzachin(paite) kung a ana zua a,Vialzachin in tangseu leh saliang akila hin imite leh ka uten thangpai huai sa ma ma in hichin lai ang ha uhi.
A. Pupa saisat ngat tui vangkhua
Singte suan din a lawm e mo
Luitui tum hau aw........
B. Khuan khan zo tang bang hingpal aw
Chinthu akim chiang ah zal lai e....
Tam la kamutah in ka thangpai mama a na kasa ma ma hi.Tualeh ka thang pai mama a ken zong eima ham in Phaipi DC sap lai kaha ta hi.Ka lai ha..
DC Sap aw,
Singngat khua leh gam pen kapa Tonghau khosat na leh gam ahi a,kei Tonghau sisan Khupkhanhau tun tanah Rangoon ah sepaih in ka um hi.Ka thulou in Singngat khua leh gam koiman azua thei sih ding hi chin nang DC sap kang hil hi.Thu hing na pia pia in chin kang ngen hi.
DC sap aw salam kang bol hi e..
Chin lekha kana thoh hi.DC sap in zong amu in aet leh simthei lou in azau thawng ta a lambu/pu te asim thei ding asui koi koi a atawp tawp in lambu( ...khua..min..theinonlou) amu a asim sah leh athu um dan athei bep in Lambu ni sawl in khuo sung ah thu ana pesah a Tonghau tapa Khupkhanhau thu lou in koiman Singngat khua leh gam azua thei sih ding hi chin thu ana pesah a koi man thu anei ngam non sih hi....to be continue
Note: DC Sap-Pu Mr.B.C Gasper